Miło nam poinformować, że w grudniowym numerze Głosu Nauczycielskiego (nr 49 – 50), został opublikowany artykuł pani Kamili Bobrowskiej, nauczycielki nasze szkoły (nauczycielki języka francuskiego oraz nauczycielki wspomagającej).
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem.
Uczeń niezwykły, język nieobcy?
Praca z uczniem ze spektrum autyzmu na lekcjach języka obcego.
Nie od dziś wiadomo, że w szkołach przybywa uczniów, którzy z różnych powodów nie potrafią sprostać wymaganiom edukacyjnym. Przyczyn jest wiele i są one rozmaite: uczniowie z niską samooceną, tacy, którzy bardzo szybko się dekoncentrują i nie potrafią skupić swojej uwagi dłużej niż 15 minut w czasie lekcji, uczniowie zdemotywowani, mający problemy emocjonalne, tzw. osobowości wysoko wrażliwe, uczniowie depresyjni, ale również mający po prostu trudności w uczeniu się. Wzrasta też liczba uczniów zdiagnozowanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych (SPE). Warto podkreślić, że termin „Specjalne potrzeby edukacyjne pojawia się w prawie oświatowym wszystkich krajów Unii Europejskiej, w tym Polski. Nikogo już nie dziwi fakt, że ci uczniowie uczęszczają nie tylko do klas integracyjnych, ale i ogólnodostępnych. Oznacza to, że każda szkoła (już nie tylko ta z oddziałami integracyjnymi), ale przede wszystkim nauczyciele muszą sprostać kolejnym stawianym przed nimi wymaganiom.
Oprócz wsparcia pedagogicznego, psychologicznego, terapeutycznego, uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych potrzebuje wsparcia dydaktycznego w zakresie odpowiedniego doboru form i metod pracy. Praca z uczniem z jednym zaburzeniem nierzadko bywa ogromnym wyzwaniem, co zatem z uczniami, którzy borykają się z dwoma lub nawet kilkoma? Czy mają oni szansę osiągnąć sukces czy z góry skazani są na poniesienie klęski? Czy współczesna szkoła jest gotowa, aby im pomóc? W jaki sposób poprowadzić lekcje języka obcego, aby rozwinąć potencjał ucznia i zapobiec jednocześnie wyobcowaniu językowemu? Jak przełamać obawy, lęki, frustrację ucznia, ale i nauczyciela? „W nauczaniu musisz grać kartami, jakie ci się trafiły. Możesz latami narzekać na system i zło społeczne, czy też przyklejać uczniom różnego rodzaju etykietki, aby wzmocnić swoje negatywne przekonania, ale to wcale nie pomoże ci w kontrolowaniu zachowań i procesu uczenia się Twoich podopiecznych”. Opinia Paula Dixa, jednego z najlepszych brytyjskich ekspertów szkolących nauczycieli pracujących w klasach różnorodnych, wyraźnie wskazuje na konieczność wypracowania przez nauczyciela działań, które sprawdzą się w każdej klasie, w której uczy. Niestety, nie ma ogólnych zasad, które sprawdzą się w każdej klasie, do której uczęszczają uczniowie ze SPE.
W niniejszej publikacji, bazując na swoim doświadczeniu oraz specyfice pracy, chciałabym nakreślić zarys problematyki nauki języków obcych u uczniów ze spektrum zaburzeń autystycznych (skupiając się na uczniach z Zespołem Aspergera) oraz przedstawić wskazówki, które ułatwią pracę nauczycielom.
Wyodrębnienia autyzmu jako osobnej kategorii diagnostycznej, dokonał austriacki psychiatra Leo Kanner. Do najważniejszych objawów autyzmu zaliczył brak kontaktów emocjonalnych z osobami najbliższymi, zaburzenia rozwoju mowy lub mowa nieadekwatna do sytuacji, nadmierne koncentrowanie się na przedmiotach i manipulowanie nimi. Niemal równocześnie z Leo Kannerem, swoje spostrzeżenia potwierdzające i rozwijające teorię autyzmu wczesnodziecięcego opublikował w 1944 austriacki psychiatra Hans Asperger. Termin zespół Aspergera (ZA) po raz pierwszy użyła specjalistka i badaczka autyzmu L. Wing w 1981 r, po spostrzeżeniach której rozszerzono koncepcję autyzmu o zaburzenia lżejsze i mniej typowe niż te, które głosił Kanner.
Jeden z najwybitniejszych ekspertów w dziedzinie zespołu Aspergera, T. Attwood, przedstawił podstawowe cechy osób z ZA jako brak zrozumienia społecznego (osoby te mają problem z nawiązaniem kontaktów społecznych), ograniczoną umiejętność prowadzenia rozmowy oraz duże zainteresowanie konkretnym tematem. Ostatnia z wymienionych cech może przejawiać się zamiłowaniem do nauki języka obcego, najczęściej jest to język angielski.
W nauczaniu języka obcego najistotniejszą rolę odgrywa niewątpliwie komunikacja. Należy jednak pamiętać, że każdy uczeń z zaburzeniami autyzmu jest inny i wymaga indywidualnego podejścia ze strony nauczyciela. Można powiedzieć, że często nauczyciel działa metodą prób i błędów, ponieważ najważniejsze jest poznanie swojego ucznia, jego mocnych i słabych stron, zainteresowań oraz poznanie jego reakcji w różnych sytuacjach. Dzięki temu nauczyciel może właściwie zaplanować proces dydaktyczny. Wszystko to po to, aby dobrać odpowiednie techniki pracy, właściwe środki.
Warto pamiętać, że nauczyciel ma prawo nie poradzić sobie z zachowaniem ucznia z zaburzeniami autystycznymi. Powinien wtedy umieć zwrócić się o pomoc do psychologa, pedagoga specjalnego, nauczyciela wspomagającego. Zdarzają się sytuacje, które takiej interwencji wymagają. Wielu uczniów ze spektrum przyzwyczajonych jest do pewnej rutyny, schematu, gdyż daje im to poczucie bezpieczeństwa, eliminuje stres. Problemy, które najczęściej zaobserwowałam jako nauczyciel języka obcego u uczniów z ZA to: nieumiejętność nazywania, rozumienia i wyrażania emocji (np. przy opisie obrazka, na którym widzimy osoby smutne, rozgniewane, zadowolone), nierozumienie przenośni, metafor, ironii, porównań, problemy z myśleniem wymagającym elastyczności, dywagacji, emocjonalne reagowanie na jakiekolwiek zmiany toku lekcji (nawet chwilowa zmiana nauczyciela może spowodować atak paniki lub zachowania agresywne), niechęć do pracy w grupie (często odmawiają takiej formy pracy lub pracują samodzielnie), problem z utworzeniem formy pisemnej (często nawet nie podejmują próby pisania).
Porozumiewając się z uczniem z Zespołem Aspergera, warto jest mówić powoli, wyraźnie, dbać o prosty przekaz. Wiechuła Napiórkowska potwierdza, że „uczniowie autystyczni są doskonałymi naśladowcami i(…) są w stanie naśladować całkowicie obce dźwięki, a ich wymowa w języku obcym może być bliska oryginałowi:. Świadczy to o ich prawdziwej wyjątkowości. Potwierdził to również Attwood, który podkreślał, że takie osoby posiadają umiejętność wypowiadania słów w identyczny sposób jak rodzimi użytkownicy języka (Attwood 2012:246-247).
Równie ważną kompetencją w nauce języka obcego jest rozumienie ze słuchu. Uczniowie z ZA łatwo się dekoncentrują, przez co mogą mieć znaczne problemy z opanowaniem tej umiejętności, dlatego istotną rolę odgrywa posadzenie ucznia w pobliżu nauczyciela. Ograniczenie bodźców rozpraszających niewątpliwie pomaga w nauce języka. Warto pamiętać, że uczniowie z ZA często cierpią na nadwrażliwość słuchową, dlatego należy zadbać o jakość nagrania. Zbyt ciche lub głośne nagranie może być przyczyną zdenerwowania ucznia. Warto obserwować jego reakcje. Równie istotną nauczaną sprawnością jest pisanie i leksyka. Z moich obserwacji wynika, że ci uczniowie szybko się zniechęcają przy pisaniu, jednak najprawdopodobniej wynika to z zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej, o czym pisze Joanna Święcicka (2010, s 44). Jeśli chodzi natomiast o słownictwo, to dobrym pomysłem jest wykorzystanie zainteresowań ucznia przy wprowadzaniu nowego zasobu słownictwa. Według Beaty Wiechuły-Napiórkowskiej, uczniowie ci „ nie mają problemów z nauczeniem się wielu nowych wyrazów. Nauczyciel może spodziewać się, że znajomość słownictwa ucznia z ASD może znacznie przewyższać możliwości pozostałych uczniów” (2010, s. 95). Jak mówi Attwood, osoby z ZA często myślą obrazami, a nie słowami, dlatego nauczyciel powinien stosować wizualizację wspomagającą proces uczenia (20212, 277). Możemy w tym celu wykorzystać karty obrazkowe, filmy krótkometrażowe, ćwiczenia z wykorzystaniem tablicy interaktywnej lub rzutnika, aby lepiej skupić uwagę ucznia z ZA.
Reasumując, pamiętajmy, że uczniowie z ZA to „uczniowie wymagający”. Wymagają od nauczyciela profesjonalizmu i przemyślanego działania. Nic tu nie może się zadziać przypadkowo. Pamiętajmy, że poznanie ucznia jest priorytetem dla nauczyciela. Dopiero, gdy uda się to zrobić, nauczyciel może działać dalej- motywować, inspirować, pobudzać. Bezspornym pozostaje, że nie ma jednej magicznej metody uczenia języka, która sprawdziłaby się dla każdego ucznia z ZA , czasem nauczyciel działa instynktownie, aczkolwiek z każdym kolejnym rokiem, z każdym kolejnym uczniem z ZA jest on bogatszy o nowe doświadczenia, metody, rozwiązania. W swojej pracy, nie tylko z uczniami o SPE kierujmy się słowami Konfucjusza: „Powiedz mi, a zapomnę, pokaż mi, a zapamiętam, pozwól mi zrobić, a zrozumiem”.
